Ένα γράμμα από τις δικαστικές φυλακές

Από την «Ελευθεριακή Πρωτοβουλία», λάβαμε και δημοσιεύουμε το παρακάτω κείμενο:
Σε αυτό το άρθρο θα θέλαμε κατόπιν των εξελίξεων στις φυλακές να αναφερθούμε αφενός στα δημοκρατικά αντανακλαστικά της κοινωνίας στην οποία ζούμε εν όψει του αγώνα των κρατουμένων και αφετέρου να εκφράσουμε μια άποψη σχετικά με το κατά πόσο εν τέλει αυτό το σωφρονιστικό σύστημα (που έχει ως επίκεντρο τις φυλακές) είναι δυνατό να πετύχει το στόχο του ή εάν είναι καταδικασμένο να αποτυγχάνει και να βρίσκεται διαρκώς μπροστά σε εξεγέρσεις και απεργίες πείνας κρατουμένων, στις διαμαρτυρίες τους για λόγους καταπάτησης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Η προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των φυλακισμένων είναι υποχρέωση κάθε δημοκρατικά σκεφτόμενου ανθρώπου.
Πόσοι είναι όμως οι σύλλογοι εργαζομένων είτε μαθητών είτε φοιτητών του Ναυπλίου που εξέδωσαν κάποιο ψήφισμα αλληλεγγύης στην πολυήμερη απεργία πείνας και το δίκαιο αγώνα των κρατουμένων στις φυλακές της Ελλάδος ή τουλάχιστον στο Ναύπλιο. Φυλακές που σύμφωνα με μαρτυρίες κρατουμένων και υπαλλήλων συναγωνίζονται σε αθλιότητα όλες τις υπόλοιπες.
Σύμφωνα μάλιστα με καταγγελία πρώην παθολόγου των δικαστικών φυλακών Ναυπλίου (σύμφωνα με μαρτυρία κρατουμένου οι φυλακές Ναυπλίου έχουν να μας κάνουν περήφανους και για γεγονότα άσκησης σωματικής βίας από δεσμοφύλακες προς κρατουμένους. Τα αιτήματα των κρατουμένων παραμένουν ίδια εδώ και χρόνια. Σύμφωνα με τα λεγόμενα τους « Εμείς οι κρατούμενοι στα κολαστήρια που κατ' ευφημισμό καλούνται φυλακές του ελληνικού κράτους, κουρασμένοι από τις ψεύτικες υποσχέσεις όλων των υπουργών δικαιοσύνης τα τελευταία δέκα χρόνια, για καλυτέρευση των συνθηκών κράτησης και βελτίωση του Ποινικού Κώδικα και του Κώδικα Ποινικής Δικαιοσύνης, αποφασίσαμε να κινηθούμε δυναμικά, ώστε να απαιτήσουμε τις δίκαιες διεκδικήσεις μας».
Διαβάζοντας όμως κανείς τις διεκδικήσεις αυτές δε θα ήταν υπερβολή να παρατηρήσει πως κάτι παραμένει ίδιο στις φυλακές από τον καιρό της πρωτοεμφάνισής τους ως θεσμού στα μέσα 19 ου αιώνα. Πράγμα που θα πρέπει να προβληματίσει ουσιαστικά κάθε δημοκρατικά σκεφτόμενο άνθρωπο. Καθέναν που ενδιαφέρεται για την καλυτέρευση του κόσμου που ζεί αυτός και τα παιδιά του. Γιατί ενώ οι φυλακές άρχισαν να λειτουργούν στη βάση της λογικής πως ο άνθρωπος μπορεί να αναμορφωθεί και να σωφρονιστεί με σκοπό από κακοποιό στοιχείο να επανενταχθεί στην κοινωνία ως χρήσιμο μέλος παρόλα αυτά η έκθεση του Συνηγόρου του πολίτη του 2007 για το σωφρονιστικό σύστημα στην Ελλάδα καταλήγει σε συμπεράσματα παρόμοια, αντίστοιχα με αυτά που εξήγαγε στο πεζογράφημα του «οι Φυλακές του Ναυπλίου» ο Καρκαβίτσας αρχές του προηγουμένου αιώνα το οποίο έγραψε μετά από επίσκεψη των πολλών τότε φυλακών του Ναυπλίου. Γράφει λοιπόν ο Καρκαβίτσας: «όποιον μεγαλόκαρδον και αν βάλετε εκεί μέσα ο αυτός και χειρότερος θα γίνει. Ο Χριστός τρομώ και λέω, αν έμενε ένα ξάμηνο εκεί, βέβαια θα ξέχναγε το «αγαπάτε αλλήλους».
Και έρχεται σήμερα με μακαβριότητα να επαναλάβει ο Συνήγορος του Πολίτη «Το σωφρονιστικό σύστημα της χώρας πάσχει σοβαρά. Πρόκειται για κοινό μυστικό που δεν επιτρέπεται, αλλά και δεν είναι πλέον δυνατόν, να αποσιωπάται. Ο ήδη ασφυκτικός και διαρκώς εντεινόμενος, πέραν κάθε προηγουμένου, υπερπληθυσμός των σωφρονιστικών καταστημάτων υποβαθμίζει συνεχώς τις συνθήκες της εκεί διαβίωσης, ενθαρρύνει φαινόμενα παραβατικότητας στο εσωτερικό τους, όπως κατεξοχήν η διακίνηση ναρκωτικών, και μεγιστοποιεί τους κινδύνους σε βάρος της ζωής και της υγείας κρατουμένων και προσωπικού φύλαξης, είτε από αίτια τυχαία (λ.χ. πυρκαγιές και λοιμώδη νοσήματα) είτε από πράξεις βίας» και παρακάτω «Οι ασφυκτικές περιστάσεις, κάτω υπό τις οποίες διεύθυνση, προσωπικό φύλαξης και φυλακισμένοι καλούνται να διαχειριστούν, καθένας από τη θέση του, τη θλιβερή καθημερινή πραγματικότητα της φυλακής πιθανολογούν με βεβαιότητα, όπως άλλωστε πιστοποιούν και οι διακινηθέντες κατάλογοι αιτημάτων των φυλακισμένων, ότι τα προαναφερθέντα σημεία θεσμικής επαφής των φυλακισμένων με τις σωφρονιστικές αρχές πρόκειται να αποτελέσουν το επίκεντρο αύξουσας έντασης με απρόβλεπτες προεκτάσεις. Πρώτο θύμα της κατάστασης αυτής είναι, φυσικά, η στοιχειώδης ικανότητα του σωφρονιστικού συστήματος να πραγματώσει τη θεμελιώδη υπόσχεση που πανηγυρικά επαγγέλλεται ο νόμος για επανένταξη των φυλακισμένων στη κοινωνική ζωή».
Όπως είπαμε και παραπάνω κάτι φαίνεται πως δεν επιδέχεται καμία μεταρρύθμιση στο ζήτημα του συστήματος των φυλακών και αυτό αποτυπώνεται με σαφήνεια σε τρία από τα κύρια αιτήματα των φυλακισμένων τα οποία οδηγούν εάν θέλετε τόσο στη διαρκή συμφόρηση των φυλακών όσο και στην απαξίωση της αξιοπρέπειας των κρατουμένων σε αυτές:

Η αυθαιρεσία δεσμοφυλάκων, ανωτέρων και δικαστών

Η καθιέρωση ευρέως στο δυτικό κόσμο και η νομική κατοχύρωση των δημοκρατικών δικαιωμάτων όπως και η αναγνώριση της Οικουμενικής διακήρυξης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ως γνώμονα του νομοθετικού πλαισίου των δυτικών χωρών φαίνεται πως δεν σηματοδότησε και τη ριζική αναδιοργάνωση των θεσμών με βάση τη δημοκρατία. Σε ένα πρόσφατο κείμενο διαμαρτυρίας κρατουμένων ένας κρατούμενος διατύπωσε την πρόταση κάθε απόφοιτος νομικών σπουδών που προορίζεται για δικαστικός προτού ξεκινήσει την καριέρα του να έμενε για τρεις μήνες σε ειδική πτέρυγα φυλακών ζώντας υπό τις συνθήκες που ζούν και οι άλλοι κρατούμενοι. Κάνοντας την ανάγκη του μπροστά σε όλους του υπολοίπους, να κοιμάται σε κελί 6 τ.μ με 4-5 ακόμη κρατούμενους κοτ. Έπειτα λέει ο κρατούμενος είναι σίγουρο πως όποιος τα κατάφερνε να αντέξει δε θα μοίραζε τις καταδίκες με την ευκολία που μοιράζονται σήμερα. Η πρόταση αυτή του κρατούμενου είναι μια νύξη στην αυθαιρεσία και την αναισθησία του δικαστικού σώματος που συχνά όπως φαίνεται στέλνει ανθρώπους στις φυλακές αντιμετωπίζοντας συχνά τη μοίρα των υποδίκων σαν υποθέσεις ρουτίνας. Αυτόν τον ανθρωπολογικό τύπο ανθρώπου που παρουσίασε ο Τολστόι στο έργο του Ανάσταση και στο οποίο εξηγεί με κυνισμό την απαξίωση της ανθρώπινης ζωής από αυτούς που έχοντας την εξουσία να καταδικάσουν όσους παραβιάζουν το νόμο συχνά μέσα στη ρουτίνα τους καταστρέφουν ζωές ανθρώπων. Από την άλλη υπάρχει και η αυθαιρεσία των δεσμοφυλάκων και των πειθαρχικών ποινών που μόνο μίσος και εκδίκηση μπορούν να γεμίσουν το φυλακισμένο. Σε καμία δε περίπτωση να τον σωφρονίσουν. «Είναι αδύνατον να δώσεις σε ένα άτομο κάποια εξουσία και να μη το διαφθείρεις. Θα την καταχραστεί. Θα αποκτήσει ελαστικότερη συνείδηση ενώ όσο πιο περιορισμένο είναι το πεδίο δράσης του, τόσο πιο ισχυρή θα νιώθει την εξουσία του. Αναγκασμένοι να ζουν στο στρατόπεδο του όποιου εχθρού, οι δεσμοφύλακες δεν μπορούν να γίνουν πρότυπα καλοσύνης. Ο θεσμός τους κάνει αυτό που είναι - μικροπρεπείς, ποταποί, καταπιεστές». Τα πειθαρχικά μέτρα κάθε άλλο παρά σύμφωνα με την οικουμενική διακύρηξη δικαιωμάτων του Ανθρώπου μπορούν να θεωρηθούν. Παρόλα αυτά αναγνωρίζονται ως μέτρα συμβατά με τη δικαιοσύνη και την επίτευξη του τελικού στόχου του σωφρονισμού εδώ και πάνω από 100 χρόνια παρόλη την αποτυχία τους.

Η αναπαραγωγή του εγκλήματος μέσα στις φυλακές

Όπως προαναφέρθηκε στην έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη οι σημερινές άθλιες συνθήκες ευνοούν την αναπαραγωγή εγκληματικών συμπεριφορών μέσα στις φυλακές. Αντίστοιχα η φυλάκιση τοξικομανών, μεταναστών (που ορίζονται ως λαθραίοι), αλλά και ανηλίκων οδηγούν μεγάλο μέρος των φυλακισμένων να συνεχίζουν την παραβατική τους συμπεριφορά μετά την αποφυλάκισή τους εφόσον το μόνο που εκλαμβάνουν μέσα από την εμπειρία φυλάκισης τους είναι η εκδικητικότητα και η απαξίωση της κοινωνίας. Αυτό παρότι δε είμαστε σε θέση στο συγκεκριμένο άρθρο να το στηρίξουμε ως άποψη με βάση στατιστικές νομίζουμε πως κάθε κοινωνικός επιστήμονας θα το στήριζε αν όχι ως αναπότρεπτο γεγονός σίγουρα ως σοβαρό ενδεχόμενο. Άλλωστε το γεγονός (που τεκμηριώνεται από την έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη) πως μέσα στη φυλακή η εγκληματικότητα αναπαράγεται συνεπάγεται πως όσο δεν αντιμετωπίζονται και δεν μελετώνται με σοβαρότητα οι κοινωνικές αιτίες οι φυλακές θα γεμίζουν και θα συμβάλουν οι ίδιες στην αναπαραγωγή της εγκληματικής συμπεριφοράς.

Ο εγκλεισμός

Φυλακή σημαίνει εγκλεισμός, δηλαδή απομόνωση του ατόμου από το κοινωνικό περιβάλλον. Παρά ταύτα η σύγχρονη εγκληματολογία εδώ και πολλά χρόνια έχει δεχτεί ως εξίσου χρήσιμη και αποδοτική για το σοφρωνισμό του ατόμου την επιβολή κοινωνικής υπηρεσίας. Είναι πασιφανές πλέον πως ο εγκλεισμός εξαχρειώνει το άτομο όχι απλώς λόγω συναναστροφής του με άλλα εγκληματικά στοιχεία αλλά κυρίως εξαιτίας της αντικοινωνικής του φύσης. Έχει αρχίσει λοιπόν να γίνεται κατανοητό ότι ο εγκλεισμός που αποτελεί την πεμπτουσία του σημερινού σοφρωνιστικού συστήματος πρέπει να αποτελέσει μια δευτερεύουσα μορφή σοφρωνιστικού μέτρου για πολύ ακραίες περιπτώσεις. Η φυλάκιση συνιστά μέτρο βαθύτατα αντικοινωνικό καθώς επενδύει στην προσωρινή απομόνωση του ατόμου με σκοπό την αναμόρφωση του ατόμου ώστε να επανενταχθεί στην κοινωνία. Μια κλειστόμυαλη και αναποτελεσματική λογική σαφώς αντικρουόμενη με τη Οικουμενική Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και τα δημοκρατικά ιδεώδη που όμως στο όνομα της κοινωνικής τάξης και ασφάλειας εξευτέλιζε την αξιοπρέπεια χιλιάδων ανθρώπων και σημάδεψε τη ζωή οικογενειών εδώ και 100 χρόνια.
Κατανοούμε πως σε ακραίες περιπτώσεις (βιαστών, δολοφόνων, εμπόρων ναρκωτικών κλ) είναι απαραίτητο ως μέτρο. Παρόλα είμαστε πλέον βέβαιοι πως αποτελεί ένα μέτρο αναποτελεσματικό, αντιφιλελεύθερο και αντιδημοκρατικό που κατάργησή του ή έστω ο περιορισμός του σε ακραίες περιπτώσεις πρέπει να γίνει στόχος όλων των φιλελεύθερων και δημοκρατικά σκεπτόμενων ανθρώπων. Η πρόληψη και η αντιμετώπιση των βασικών αιτιών της παραβατικής και αντικοινωνικής συμπεριφοράς πρέπει πλέον να πάψει να είναι ειδίκευση κάποιων ειδικών. Πρέπει η κοινωνία να αναλάβει τις ευθύνες της και να κατανοήσει ότι το έγκλημα που τόσο συγκλονίζει του ήσυχους πολίτες αλλά και πιο συγκεκριμένα τα άτομα που αναπτύσσουν αντικοινωνικές και παραβατικές συμπεριφορές δεν είναι έρμαια δαιμόνων ούτε ανωμαλίες της φύσης. Είναι προϊόντα συγκεκριμένων κοινωνικοϊστορικών συνθηκών για τις οποίες υπεύθυνη είναι η εκάστοτε κοινωνία με τους θεσμούς και την κοινωνική οργάνωση που την κάνουν αυτό που είναι. Οι θεσμοί αυτοί και η κοινωνική οργάνωση δεν είναι ιδανική, αναλλοίωτη ούτε και αναπόφευκτα προκαθορισμένη από τους προγόνους μας αλλά πάντοτε συμβατή με τις προθέσεις, τις παραστάσεις και τις κυρίαρχες σημασίες της κοινωνίας.